چه شد که در شهرهای برزیل شهروندان معترض به خیا بانها ریختند ؟ (1)

انتخاب وبرگردان مطالب : مهدی کاظمی بید هندی

مقدمه

همانگونه که این روزها – ژوئن 2013 – شاهدیم ، تظاهرات وسیعی درکشوربرزیل درجریان بوده که ظاهرا" مطالبات مطرح شده دران ، با تظاهراتی که درسایرکشورها انجام شده ومیشود ، تفاوت هائی داشته است ؛ ازانجمله تمرکز مطالبات روی مسائل و مشکلات کلانشهرها ، حمل ونقل عمومی ، ترافیک درشهر ، نا رضایتی در مورد اجرای برخی پرژه های شهری – بویژه استادیم های ورزشی ء جدید - که هزینه های گزاف دارند ، فساد اداری وبلاخره سایر مشکلاتی که شهروندان بطور روزمره با ان مواجه اند .

اکنون ازانجائیکه این تظاهرات تا حد زیادی به مشکلات ، معضلات وکاستی های شهری ، بویژه کلان شهری مربوط میشوند ، علاوه بران بصورت پدیده ای درامده ، که درحال شکل دادنء جنبش های مردمی جدید درسطح جوامع شهریء جهان است ، مشکلاتی که درکلانشهرهای کشورما هم درحال تشدید وافزایش بوده ، هرچند درکشورما این کاستیها هنوزبصورت مطالبات سیاسی مشخص کمترمطرح بوده است . یقینا"با ادامه وضع موجود و تشدیدء معضلات مورد بحث ، باید منتظرظهورچنین جنبش های سیاسی ، باشیم .

در ادامهء موضع انتقادی ایکه دراین سایت ، ازابتدا تاکنون درمورد روال و نحوه سیاست گذاریها وروبرو شدن با معضلات شهری جاریء کشور، داشته ایم . تشدید مشکلات بخش شهری بویژه معضلات کلان شهرها را گذشته از اوضاع اقتصادی ، اجتماعی وسیاسی تا اندازه زیادی ناشی طرحها وسیاست گذاریهای کلیشه ای دانستیم که طی دهه های گذشته درجریان بوده است . همواره این مهم را نیز یاداوری نمودیم که ادامه این روند مشکلات وضعیت موجود در بخش شهری کشوررا در این زمینه به وضعیت غیر قابل حل بودن، سوق خواهد داد .

گذشته از اینکه ، درادامه این بحث ، تشابه بسیاری میان تقاضاهای مطرح شده توسط تظاهرات شهروندان برزیلی ، با معضلات شهرهای خودمان را ، مشاهده خواهیم نمود . قصدمان دراین نوشته بررسی علل مشخص شکل گیری چنین جنبشهائی که ، تا اندازه نوظهوروغافلگیر کننده مینمایند ، خواهد بود . تا با مشاهده رویددادهای در جریان درکشوری دیگر بیش از پیش توجه دست اندرکاران خودی رامتوجه عواقب و ضایعات روال مشکل افرینی که ادامه میدهند بنمائیم .

موضوع مهم دیگر اینکه ، همزمان با این تظاهرات ، تظاهرات ظاهرا" مشابه دیگری نیز درشهرهای بزرگ ترکیه در جریان بود ، که نخست وزیر ترکیه انرا مشابه وهمانند تظاهرات در شهرهای برزیل دانست . درتوجیه علت وضعیت پیش امده ، ، نخست وزیرترکیه همانند سایردولتمردان خاورمیانه ای ، کلا" توطعه خارجی ، وعواملی که خواهان قدرتمند شدن ترکیه نیستند را مسئول جریانات پیش امده ، دانست !؟ . معترضین راهم مشتی افراد اخلال گر ( یا همان خس وخاشاک خودمان! وبلاخره سایراظهاراتی که با ان اشنا هستیم) دانست .

اما در مقابل ، مسئولین دولت برزیل پس شنیدن اظهارات نخست وزیرترکیه انرا صحیخ ندانسته وجنبشی که در کشورشان در جریان است را متفاوت با ترکیه وناشی ازتحولات وشکل گیری مطالبات جدید شهروندان دانسته وبر خلاف نخست وزیر ترکیه ، حق را کلا" به معترضین دادند ! مسئله را ناشی از قصورارگانهای مسئول ودرواقع شرایط حاکم بر وضع موجود دانستند . چنانکه خانم دیلما روسف رئیس جمهربرزیل گفت ". . ماباید نخست به مطالبات وخواستهای مردم گوش فرا دهیم وسپس درهر موردی این خواسته ها را با ارگانها وذینع های دیگردرمیان بگذاریم ، تا اینکه تصمیمات همواره با مشارکت مردم و درارتباط متقابل با خواست انها گرفته شوند . . "

اما باوجود تفاوت هائی که جنبش های اخیردرکشورهای مختلف با یکدیگردارند ، درواقع تعیین کنندگی عوامل مشترکشان بیش ازتفاوتهای انها ست . تفاوت هائیکه ، در حقیقت ، بیشتربه اشکال متفاوت تحقق شان مربوط میگردد . بهرحال درادامه این بحث با توجه به شعارها وخواسته هائی که مطرح میگردند ؛ ظهورجنبشهای مذکوررامیتوان ناشی ازچند گروه از عوامل مختلف دانست .

الف - عواملی که برخی ازانها بصورت وسیله ارتباط ویا درواقع کاتالیزری جهت بهم پیوستن معترضین عمل مینماید . مانند : شبکه های اجتماعی که واقعا" امروزه ، بدون انها امکان برقراری ارتباط وبسیج مردم - از نظر میزان معترضین وسرعت برقراری ارتباط - مشکل خواهد بود. وسیله ارتباطی که بسهولت ، حتی بدون وجود رهبریء مشخص ، امکان بسیج وسیع وهمگانی را بسرعت فراهم میاورند . اما انچه در رابطه با این عوامل – شبکه های اجتماعی – قابل توجه است ، این استکه : برخی گرایشهای خاص همواره در صدد القاه این برداشت اند که گویا علت این اعتراضها اصولا" شبکه های اجتماعی اند . انها دراین ادعای اغراق امیز تاان حد پیش میروند که جنبشهای اخیر را انقلاب فیس بوک یا توئیتر میخوانند .

ب) اما واقعیتی که اکثرقریب به اتفاق صاحب نظران روی ان تاکید دارند تاثیرمخرب اعمال سیاستهای نئولیبراستی بویژه درجوامع کلان شهری است . چون سیاست لیبرالیزه کردن فعالیت های اقتصادی درجوامعی که ، در پی جذب سرمایه های بین المللی هستند ، سیاست هائی استکه ، از یک سو بهای فضا ها و خدمات شهری وسایر اقلام اقتصادی را - چون اکثرا" با تاکید برخصوصی سازی بیشتروفراهم اوردن شرایط سوداوربرای سرمایه گذاران انجام میشوند - افزایش میدهند . ازسوی دیگر درشرایط سختی که پیش میاید بفرض وبعنوان مثال در بخش مسکن ، بجای افزایش واحدهای مسکونی اجتماعی (سوسیال) ، درجهت کنترل بیشترافزایش قیمت وکمک به لایه های اجتماعی که درامد شان ان چنان نیست که افزایش قیمت ها را تحمل نمایند ، اغلب روز به روز تعداد مسکن های اجتماعی را کاهش داده وافزایش قیمت ها را دراین بخش بصورت افسارگسیخته ای درمیاورند . هم اکنون درکلانشهرهای اروپائی هم شاهد چنین وضعیتی هستیم .

پ)عوامل دیگریکه دراین زمینه ، امروزه ، درحال تاثرگذاری بیشتردربوجود امدن معضلات ودرنتجه نارضایتی عمومی هستند ؛ عمده شدن مشکلات کلانشهری بویژه درکشورهای پیرامونی است. بگونه ایکه میتوان گفت : اغلب چون سیاستهائی که درمورد این کلانشهرها بکارگرفته میشوند، کمتر تماما" درجهت پاسخگوئی به مطالبات شهروندان است ، معضلات این کلانشهرها را ازهمهء جهات افزایش داده واغلب انها را بصورت معضل در میاورد .

بنابراین ، برای روشن شدن جوانب مختلف این رویداد ها - بخیابان ریختن شهروندان برزیلی - با دوری جستن ازبعضی تحلیل های جهت دارء رسانه های بین المللی دراین نوشته سعی خواهد شد ، نظریات مختلف ومتنوع صاحب نظران ، پژوهشگران ، دولت مردان وسیاست مداران محلی، که اغلب دراین روزها به تحلیل واظهار نظردرمورد رویدادهای جاری پرداخته اند ، منعکس گردد .

دراین روزها اکثرنخبگان محلی درمورد رویداها مذکور- به خیابان ریختن مردم در شهرهای بزرگ برزیل - اظهار نظرهای بسیاری داشته اند . اظهارنظرها وتحلیل هائی که انجام میشوند، کما کان ادامه دارند . ما در این سایت کوشش خواهیم نمود در حد امکانات محدودمان نظریات مختلف ومتفاوت را مطرح نمائیم . تاحدی که بتوان ، اهمیت وتعیین کنندگی عواملی که دربوجود امدن چنین جنبشی نقش دارند ، بگونه ای عینی وواقعگرا ، شناسائی شوند . درحال حاضراغلب اظهارنظروتحلیل ها بصورت مصاحبه هائی ایست که درحین تظاهرات ، رسانه های مختلف با شخصیت های پیش گفته ، داشته اند . در ادامه سعی خواهد شد این مصاحبه ویا بعضا" تحلیل های انتشار یافته را بترتیب مطرح نمائیم .

فرازهائی از مصاحبه روزنامه فولیا دِ سائوپائولو با فرنادو هنریک کاردوزو رئیس جمهور سابق برزیل

در باره تظاهرات جاری

فرناندوهنریک کاردوزو متولد Fernando Henrique Cardoso (* 18. Juni 1931 in Rio de Janeiro)

- جامعه شناس . رئیس سابق انجمن بین الملی جامعه شناسی International Sociological Association (ISA) 1982 - 1986.

- بنیان گذار حزب سوسیال دموکرات برزیل

- رئیس جمهور برزیل 1995-2002

در حالیکه ، درغروب پنجشنبه 20 ژوئن 2013 آژیرماشین های پلیس، سروصدای هلی کوپترها همراه با فریا د وشعارهای معترضین ، بفاصله دورازاپارتمان مسکونی رئیس جمهور سابق فرنادو هنریک کاردوزو شنیده میشد ، مصاحبه خود را با او اغاز نمودیم.

خبرنگارروزنامه فولیا دِ سائو پائولوازرئیس جمهور سابق که هفته گذشته هشتاد ودو سالگی راپشت سر گذارده بود ، میپرسد : بنظر شماراهپیمائی ها بیشتر خواهند شد ؟

اوکه در این روزها سرگرم انتشار کتاب خود ، در باره نظریات وتئوریهائی است که صاحب نظران ، روشنفکران ، دانشمندان علوم انسانی در باره اوضاع واحوال و ویژگیهای دوران معاصر برزیل ارائه نموده اند میباشد ، البته انهم با این باور که هیکدام از این نظریه ها قادر به توجیه اوضاع کنونی نیستند . در پاسخ گفت : بیشتر از این ؟ با کمی مکث ادامه داد ، سیاست مداران ماهم در شرایطی نیستند که قادر به درک وارزیابی نارضایتی عمومی باشند . حتی شک دارم احزاب نیز توانائی رصد وفهم همهء این اعتراضات ، یا حداقل دریافت پیام ان را داشته باشند . در ادامه شاهد مصاحبه کوتاه مان با او خواهید بود .

فولیا دِ سائو پائولو : شماهمینطور که پیش ازاین گفته بودید، درحال انتشار کتابی درباره

نظریه پردازان وروشنفکران معاصری هستید که نظریات مختلفی را در باره اوضاع واحوال

دوران معاصربرزیل مطرح نموده اند . چگونه این نظریات میتوانند در تبیین وآسیب شناسی

انچه در حال وقوع است به ما یاری رسانند ؟

ف.ه.ک - انها نمیتوانند ونخواهند توانست انچه درحال وقوع است را درک وتوجیه نمایند. ما دردنیائی زندگی میکنیم که طبقات اجتماعی یا سازمان داده شده اند ، یا طبقاتی که بدون سازمان یافتگی اند اما در صددند که خود را راسازمان دهند . این تظاهرات مربوط به بخش های سازمان یافته جامعه نیست . اولین تظاهراتی ازاین نوع که من شاهد ان بودم ، در پاریس 1968 بود . آنهم بدون وجود اینترنت .

فولیا - چه تغییرات مهمی در پی خواهد داشت ؟

ف.ه. ک – تغییرات زیاد . انچه درفرانسه انزمان گذشت ، یک جنبش آزادی واُ تونومی خواه بود. دران زمان انها نمیتوانستند ، احساسات خود را براحتی انتقال دهند. تنها وسایلی که داشتند پرچم سرخ با داس وچکش یا و یا پرچم سیاه بود. انها سرود انترناسیونال سوسیالیستی را که میگفت : گرسنگان جهان بپاخیزید را سرمی دادند. درحالی که درانجا مردم با گرسنگی مواجه نبودند . درفرانسه حزب ، سندیکا و سازمانهای سیاسی مختلف وجود داشت . اما حالا با اینتر نت وگسیختگی طبقاتی وسیع تر، وضع متفاوت شده است . تقریبا" رهبری ای ، وجود ندارد ؛ هرچه هست بگونه ای خود جوش درخیابان شکل میگیرد . مطالبات بسیارند ، میتوانند شامل همه چیز باشند . این وضعیت من را بیاد انچه ، درسالهای 1970 تحت عنوان" تئوری اتصالی " مطرح نموده بودم ، میاندارد .spark

فولیا - معتقدید در یک وضعیت مانند, اتصالی برق , زندگی میکنیم ؟

ف.ه. ک – بهای بلیط اتوبوس درواقع حکم یک فتیله یا چاشنی انفجاری را داشت ، که جرقه های ان به بخش دیگر سرایت نمودند .

اینها ، جزئی از طبقه حاکم نیستند . جوانان اند . اینها هستند که فریاد میزنند ، عمدتا" حتی تهیدستانی نیستند که دراثرافزایش بهای بفرض ، خدمات شهری قادربه پرداخت ان نباشند . انها بطورکلی در مقابل بی عدالتی فریاد سرداده اند. درمقابل همه ء بی عدالتی ها : فساد اداری ، مخارج گزاف ساختن استادیوم ها ، حمل ونقل شهری وبسیاری از کاستی های دیگر .

فولیا – نقش دولت های اخیر در این ماجرا چگونه بوده است ؟

ف.ه.ک – در این سالهای اخر با روی کارامدن دولت لولا انچه او گوئی همچون یک ایدئولوژی ؟ مطرح مینمود تشویق به مصرف بود . بیائید هر انچه خوب است ما هم مصرف کنیم . یعنی نه بخاطر اینکه بفرض من چون یک لباس کار پوشیده ام، پس نمیتوانم یک اتوموبیل داشته باشم . این خود موجب شکلی از رشد شد که نقطه مقابل رشدء چین بود . درچین نخست پس اندازمیشود وبعد سرمایه گذاری ؛ اما ما اینجا مصرف میکنیم بدون سرمایه گذاری . در خیابان میگویند : انجه ما میتوانیم مصرف کنیم کافی نیست ، بیشتر میخواهیم . دلیل مشخصی هم وجود ندارد . بیکاری چندانی نداریم . اینجا جهان عرب ، ایتالیا ویا اسپانیا هم نیست .

فولیا – اسپانیا وایتالیا با بحران سیاست مداران مواجه اند . . . .

ف.ه.ک - اینجا هم همینطور.اغلب مردم قادرنیستند درنهادهای مختلف ، کانالهای مشخصی که تفاضاهایشان را براورده مینماید ، شناسائی کنند. هیچکدام ازجنبشهای اخیرنهاد مشخصی را هدف نگرفته بود . هدفء جنبش اخیر شخص ونهادء مشخصی نیست . درجهان عرب مردم میخواهند حکومت های خود کامه را سرنگون کنند ، اینجا نه .

فولیا – ایا اکنون با وضعیتی مشابه رویدادهای حاشیه شهر پاریس در 2005 مواجه ایم ؟

. ف.ه.ک – انجا ، درحاشیه شهرپاریس، با جدائی وتبعیض نژادی ومذهبی مواجه بود ند ، اما اینجا این چنین نیست

اینهائیکه به خیبان امده اند درحاشیه ویا مورد تبعیض نیستند ، متعلق به سندیکا ، حزب ویا سازمان خاصی هم نمیباشند . بلکه در اثر نارضایتی عمومی ، همه به خیا بان ریخته اند.

فولیا – برای چه ، نارضایتی ؟

ف.ه.ک – چون زندگی در شهرهای بزرگ سخت ومشکل شده . با مشکلاتء حمل ونقل عمومی ، فساد اداری ، الودگی ، امنیت وغیره مواجه ایم . مسائلی که همهء طبقات اجتماعی را بستوه میاورد . نَدار برای رسیدن به مقصدی دو سه ساعت دراتوبوس مملو از مسافر به ستوه میاید . دارا ، کلافه است چون یک ساعت یا بیشتر درترافیک وراه بند ان مانده است . دارا توسط محافظانش احاطه شده . نَدارازهیچ حما یت ومحافظتی بر خوردار نیست .

دولت های اخیر با تشویق استفاده بیشتر از اتوموبیل، وضع را وخیم تر نمودند . در واقع با این کار بمب در دست شهرداران رها شد . اتوموبیل قسطی بیشتر ، شاید بخاطر همین هاست که تورم تشدید وارائه وام های اعتباری محدود شدند . مشکل عمده : فقدان رفاه نه چندان قابل توجیه میباشد . فکرنمیکنم هیچ حزبی بتواند از این وضعیت بنفع خود بهره برداری نماید .

فولیا – شمافکر میکنید این جنبش موجب تغییر درشیوه سیاست گذاریها شود ؟

ف.ه.ک – باعث بعضی تغییرات خواهد شد . ولی نمیدانم احزاب ظرفیت درک واحساس همه این تغییرات ، ویا حداقل پیامی که ازطریق رسانه های اجتماعی طرح میگردد ، را داشته باشند .

فولیا- شما در مصاحبه اخیرتان گفته بودید : شک دارید ، تاثیر متقابل رسانه های اجتماعی را بتوان بصورت اقدام سیاسی مشخصی عینیت بخشید . اکنون چه ارزیابی ای دراین زمینه دارید ؟

ف.ه.ک – اقدام سیاسی مشخصی را نمیبینم . نظریه پردازدراین زمینه جامعه شناس اسپانیائی مانول کاستل است . که میگوید ارتباط متقابل میان شبکه ها وزندگی سیاسی- نهادی هنوزبصورت رویه ( پروسِه دور) مشخصی در نیامده ، اوحتی شک دارد چنین رویه ای ( پروسه دوری) شکل بگیرد . هیچکدام احزاب سیاسی برزیل ارتباطی با این پدیده ندارند .تظاهر کنندگان هم ارتباط وتعلق چندانی به این یا ان حزب ندارند .

فولیا – وضعیت فرناندو حدّاد (شهردار لبنانی تبارء سائوپائولو– م) وجرالدوالکیمین(فرماندار ایالت سائوپائولو- م) راچگونه دیدید ؟

ف.ه.ک – فکر میکنم قابل درک باشد ؛ انها میخواهند خودرا به صورت نماد حضوردرصحنه نشان دهند. همانگونه که دیلما ( رئیس جمهوری کنونی برزیل ) حضور یافت وهُو شد .

فولیا – لولاهم در مراسم گشایش بازی های پان امریکن هُو شد .

ف .ه.ک.- ولی ان متفاوت بود . در مورد دیلما انچه قابل توجه است ، هوکردن نیست ، بلکه تداوم هو کردن بود . هنگامیکه بنام مسئولین استادیوم در انجا حاضر شد ، طبیعی است که جمعیت اورا هو خواهد کرد . همچنان که مشاهده شد ، مدت زیادی هو کردند . ولی این بدان معنی نیست که انها مخالف دیلما هستند . ولی مخلف این هستند که ، چرا باید خود را درچنین وضعیتی قرار دهد .

فولیا – بنابر این با بی میلی وعدم جذابیت عمومی مواجه ایم ؟

ف.ه. ک – بلی . وضع مردم کمی بهتر شده ، اما دولت این بهبود محدود را مدام تبلیغ نموده وانرا انچنان شگفت اور وحیرت انگیز نشان میدهد ، که جذابیت اش را از دست میدهد . این دولت انچنان گرایش به تبلیغات دارد که همهء برنامه های دولت گوئی باید قابل مارکتینگ باشند . " خانه من ، زندگی من " و " خانه ء بهتر من " همه اینها موجب بوجود امدن یک وضعیت مجازی از رفاه شده است . خوب حالا همه خواهان انند . نمیدانم در این شرایط با بی رغبتی وعدم جذابیت مواجه ایم . اما با فاصله گرفتن مردم ، بلی . زندگی روز بروز سخت تر ازآنست که دولت نوید میدهد . بیکاری چندانی نداریم ؛ خوب ، ولی بهبود محسوسی در کیفیت اشتغال وسطح دستمزد ها هم بوجود نیامده است . افزایش دستمزدها برای اینکه بتوان با مصرف درجریان کمی همراه شد بسیارناچیز بوده است . بدین سبب مردم برای جبران کسری خود به دریافت وام های اعتباری روی میاورند . دولت ارائه وام را ادامه میدهد ، بدین ترتیب بانکهای دولتی را بیش از پیش مقروض مینماید. یعنی در واقع ارائه وامی که در زمان بحران ضروری بود ، بصورت یک سیاست وروال دائمی در امد .

فولیا- بنابراین قبل ازانتخابات 2014 یا بعد ازان شاهد فروپاشی جریان وامهای اعتباری خواهیم بود؟

ف.ه.ک – کی میداند ، کی میداند . . . .

فولیا - برخی ازعلمای سیاسی معتقداند هنگامی که موقعیت سیاسی دچار ضعف است ؛

راه خروج ازبن بست رفتن به خیابان است . شما میپذیرید که در اپوزیسیون خلا ئی وجود دارد؟

ف.ه.ک - خلائی وجود ندارد ، کافی است ، تلویزیون مجلس سنا را مشاهده نمائید . اپوزیسیون همیشه بسیار خشن بوده ، اما مُرد ه است . کسی به ان توجه ای نمیکند . پژواکی در جامعه ندارد . در واقع هم دولت وهم ااپوزسیون در این جریانات کوچک شدند . در این میان خیابان بود که مهم وعمده شد .

فولیا - ایا ممکن است احزاب دست به تغییرات زده و چهره های جدیدی را مطرح نمایند ؟

ف.ه.ک – امیدوارم که چنین کنند . ولی احزاب میباید در وضع موجود ، بامردم ارتباط جدیدی را برقرار نمایند . نخست باید دید مردم چه میگویند . فرضا" من مسئله مواد مخدر را مطرح کردم ، هیچ حزبی توجه ای نکرد . اما این پدیده موضوعی واقعی است . خوب چه مواردی واقعی هستند ؟ حمل ونقل شهری و وسایط نقلیه همگانی ، معضل ترافیک در شهرهای بزرگ . مشکل دیگرحق مصرف کننده است . من شاید چون قدیمی هستم ، ترجیح میدادم احزابی وجود میداشتند که قادر میبودند با مردم حول موضوعات واقعی مورد بحث ، دیالوگ برقرار نمایند. اما این دیالوگ امروزه درواقع در کجا مطرح میگردد .؛ در میدیا ، در نتیجه دولت با کی در گیر است ؟ در واقع با میدیا .

فولیا- میدیا (رسانه های) اجتماعی بخش مهمی ازبحث ها را بعهده دارند ؟

ف.ه.ک – برای بحث ، من نمیدانم . ولی برای بسیج مردم ، بدون شک .

فولیا – شما توئیتر ، فیس بوک وسایر رسانهای اجتماعی را پیگیری مینمائید ؟

. توئیتر نه . فیس بوک وبرخی بلوگ های دیگر را تا اندازه ای . وقت وفرصت زیادی برای این پیگیریها را ندارم

فولیا - شما امروز در تظاهرات شرکت میکنید ؟

ف.ه.ک – با لبخند نه ، اما ممکن است تا خیابان بروم ؛ ولی نمیتوانم در تظاهرات شرکت کنم ، چون ممکن

است ازان برداشت نادرستی بشود

22 ژوئن 2013 ساعت سه بعد از ظهر سائوپائولو برزیل